Προσανατολισμός με την βοήθεια των ουρανίων σωμάτων
Όταν επισκεπτόμαστε συχνά έναν χώρο παρατήρησης, γνωρίζουμε πλέον προς ποια πλευρά του πέφτει το κάθε σημείο του ορίζοντα. Έτσι μπορούμε να πάρουμε θέση κατάλληλη και βολική ανάλογα με το πρόγραμμα παρατήρησης που έχουμε ετοιμάσει.
Όταν όμως βρισκόμαστε για πρώτη φορά σε έναν χώρο χρειάζεται να προσανατολιστούμε, ώστε να ξέρουμε από που θα ανατέλλουν τα αστέρια, που θα δύουν και αν θα είναι δυνατόν να παρατηρήσουμε κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή θα μας εμποδίζει κάποιο φυσικό εμπόδιο προς εκείνο το σημείο του ορίζοντα;
Όταν έχει σκοτεινιάσει ξέρουμε ότι μπορούμε να βασιζόμαστε στον Πολικό Αστέρα. Εκείνος θα μας δείξει σίγουρα τον Βορρά. Οπότε γνωρίζουμε ότι δεξιά του σε 90° (σε ορθή γωνία) θα βρίσκεται η Ανατολή. Εκ διαμέτρου αντίθετα, δηλαδή αριστερά του σε 90° βρίσκεται η Δύση. Έτσι μας έμεινε ο Νότος, ο οποίος θα βρίσκεται ακριβώς πίσω μας, αν εμείς κοιτάζουμε κατ’ ευθείαν τον Πολικό Αστέρα.
Να θυμάστε πάντα τον σταυρό που σχηματίζεται: Μπροστά Βορράς, πίσω Νότος. Άρα δεξιά Ανατολή. Αν είμαι στραμμένος προς την Ανατολή, τότε έχω αριστερά μου τον Βορρά και δεξιά μου τον Νότο. Αν είμαι στραμμένος προς τον Νότο, τότε έχω στα δεξιά μου την Δύση.
Επειδή όμως στους χώρους παρατήρησης φθάνουμε συνήθως όσο έχει φως, έτσι ώστε να βλέπουμε όταν στήνουμε τον εξοπλισμό μας, ή άλλωτε πηγαίνουμε από το πρωί, ώστε να εγκατασταθούμε και το βράδυ να πάμε για παρατήρηση, συχνά χρειάζεται να προσανατολιστούμε στο φως της ημέρας. Την νύχτα έχουμε τα αστέρια. Την ημέρα τι έχουμε; Πάλι τα αστέρια! Ακούγεται παράξενο αυτό, μα ας το αφήσουμε για αργότερα.
Στις μέρες μας υπάρχουν βέβαια τόσα βοηθήματα, όπως πυξίδες, GPS. Ακόμη και τα κινητά μας τηλέφωνα έχουν εφαρμογές που μας βοηθούν να προσανατολιζόμαστε. Επειδή όμως είναι καλό να μάθουμε να μην εξαρτόμαστε από την υψηλή τεχνολογία, που στο κάτω-κάτω μπορεί και να πάψει να λειτουργεί για διάφορους λόγους, ας δούμε πρακτικούς τρόπους.
Την ημέρα λοιπόν προσανατολιζόμαστε με τον Ήλιο. Είδατε; Πάλι τ' αστέρια χρησιμοποιούμε, αφού και ο Ήλιος μας είναι ένα αστέρι! Βλέποντάς τον να ανατέλλει ξέρουμε που είναι η Ανατολή, ενώ βλέποντάς τον να δύει, γνωρίζουμε προς τα που είναι η Δύση. Τα υπόλοιπα έρχονται από μόνα τους, αρκεί να έχουμε στο νου μας το γνωστό σταυρό με τα σημεία του ορίζοντα. Αν π.χ. ξέρουμε που είναι η Ανατολή, ξέρουμε ότι αριστερά μας σε ορθή γωνία είναι ο Βορράς.
Αν όμως ο Ήλιος είναι αρκετά ψηλά, ώστε να μην ξέρουμε από που ανέτειλε και προς τα που θα δύσει;
Ένας πρακτικός τρόπος είναι με τη βοήθεια του ρολογιού μας, αφού όμως το ρυθμίσουμε προς την πραγματική ηλιακή ώρα. Αυτό σημαίνει ότι αν είναι χειμώνας θα πρέπει να το πάμε 1 ώρα πίσω, ενώ αν είναι καλοκαίρι 2 ώρες πίσω. Γυρίζουμε τον ωροδείκτη ώστε να βρεθεί ακριβώς στην κατεύθυνση του Ήλιου. Δεν έχει σημασία που βρίσκεται ο λεπτοδείκτης. Παρατηρούμε την γωνία που ο ωροδείκτης σχηματίζει με την θέση της 12ης ώρας. Η διχοτόμος της γωνίας αυτής - το ευθύγραμμο τμήμα που περνάει ακριβώς από το μέσον της γωνίας, χωρίζοντάς τη σε δύο ίσα μέρη - μας δείχνει προς το εσωτερικό της γωνίας τον Νότο, ενώ διαμετρικά αντίθετα, δηλ. Προς το εξωτερικό της γωνίας μας δείχνει τον Βορρά.
