Ο αστερισμός του Ηνιόχου (Aur)

2014-12-27 00:00

Ηνίοχος ονομάζεται εκείνος που οδηγεί άρμα, που κρατάει δηλαδή τα ηνία και κατευθύνει τα άλογα. Γνωστό είναι το υπέροχο άγαλμα του Ηνιόχου των Δελφών.

Ο Ηνίοχος είναι ένας φθινοπωρινός αστερισμός. Το σχήμα του δύσκολα παραπέμπει στο όνομά του, καθώς αυτό που βλέπουμε είναι ένα πολύγωνο, συγκεκριμένα ένα εξάγωνο. Κατά κάποιους απεικονίζει ένα άρμα ή άμαξα που παραπέμπει στον Ηνίοχο.

Ακριβώς δίπλα του βρίσκεται ο αστερισμός του Ταύρου, με τον οποίο μάλιστα είναι ενωμένος, καθώς έχουν ένα κοινό αστέρι, τον Αλνάθ.

Εντοπίζεται πιο εύκολα αν αναζητήσουμε αρχικά το λαμπρότερο αστέρι του, τον α-Ηνιόχου, την Αίγα. Η Αίγα είναι από τα λαμπρότερα αστέρια του νυχτερινού ουρανού. Τραβάει την προσοχή του παρατηρητή αν κοιτάξει στην περιοχή κάτω και δεξιά από τον ε-Κασσιόπης, περίπου αν προεκτείνει την ευθεία γCas - δCas. Εναλλακτικά από τη Μεγάλη Άρκτο, αν προεκτείνουμε την ευθεία δUMa - αUMa σε αρκετή απόσταση προς την πλευρά του α.

Για να επιβεβαιώσει κανείς την ταυτότητά της όταν την εντοπίσει αρκεί να αναζητήσει ακριβώς δίπλα της ένα μικρό ισοσκελές τριγωνάκι που αποτελείται από τους ε, ζ και η Ηνιόχου που οι τρεις μαζί έχουν την χαριτωμένη ονομασία Ερίφια, μια και συνοδεύουν την Αίγα. Αφού έχει εντοπιστεί η Αίγα (Capella) μπορεί κανείς αρκετά εύκολα να τραβήξει τις νοητές γραμμές και να ολοκληρώσει το σχήμα του αστερισμού καθώς τα στέρια του απλώνονται σχεδόν κυκλικά.

 

 

Μυθολογία

Είναι αρχαίος αστερισμός. Ήδη ο Εύδοξος ο Κνίδιος περί το 400 π.χ. τον αναφέρει στα γραπτά του.

Το θέμα της προέλευσης του Ηνίοχου ως αστερισμού είναι κάπως περίπλοκο. Άλλοι θεωρούσαν ότι απεικονίζει τον Ποσειδώνα σε άρμα το οποίο έσερναν βέβαια θαλάσσιοι Ίπποι. Άλλοι ότι αναφέρεται στον Βελλερεφόντη που σκότωσε άθελά του τον αδαλφό του και κατέφυγε στην Τύρινθα.

Ισχυρότερη φαίνεται να είναι η άποψη που ταυτίζει τον αστερισμό του Ηνιόχου με τον Ερεχθέα ή Εριχθόνιο που κατά τη μυθολογία ήταν γιός του Ηφαίστου και της Γης και τον ανέθρεψε η θεά Αθηνά μέσα στο ναό της στην Ακρόπολη. (εξ ού και Ερεχθείον). Έγινε βασιλιάς της Αθήνας και θεωρείται ο πρώτος δάσκαλος της ζεύξης των αρμάτων. Μάλιστα ήταν εκείνος που με τη βοήθεια της Αθηνάς οδήγησε το πρώτο άρμα. Βέβαια το ότι φαίνεται να φέρει στον ώμο του την Αίγα (το λαμπερότερο αστέρι, τον α Ηνιόχου) δεν έχει και μεγάλη σχέση με τον μύθο. Η Αίγα πάντως είναι η Αμάλθεια, η κατσίκα που έτρεφε τον Δία όταν μωρό τον είχε κρύψει η μητέρα του Ρέα στο Ιδαίο Αντρο για να τον σώσει από τον πατέρα του, τον Κρόνο, που ήθελε να τον σκοτώσει, επειδή φοβόταν ότι θα τον ρίξει από τον θρόνο του. Ο Δίας λοιπόν από ευγνωμοσύνη την έκανε αστέρι και την τοποθέτησε στον ουρανό.

 

 

Παρατήρηση

 

• Η Αίγα (αστέρας

Η Αίγα ή Capella όπως την ονόμασαν οι Λατίνοι είναι το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού και ένα από τα λαμπρότερα στον νυχτερινό ουρανό. Έτσι με βάση την ονοματοδοσία που ισχύει διεθνώς, είναι ο αστέρας α του Ηνιόχου (α Aur). Ο β-Ηνιόχου (β Aur) είναι ο διαγωνίως απέναντι από την Αίγα και είναι κοινό αστέρι με τον αστερισμό του Ταύρου (είναι ταυτόχρονα και ο γ Tau). Η Αίγα είναι ένα κιτρινωπό αστέρι, όπως και ο Ήλιος μας. Βρίσκεται σε απόσταση 45 ε.φ. από εμάς. Έχει ακτίνα περίπου 10 φορές μεγαλύτερη απ' αυτή του Ήλιου μας και λαμπρότητα 75 φορές μεγαλύτερη από εκείνον. Φασματοσκοπική μελέτη του έδειξε ότι πρόκειται για διπλό σύστημα, δηλ. ζεύγος αστέρων που περιφέρονται το ένα γύρω από το άλλο, γύρω από κοινό κέντρο βάρους.

Με κυάλια και μικρά ερασιτεχνικά τηλεσκόπια τα αστέρια σπάνια έχουν να μας πουν κάτι, αλλά μια ματιά στην Αίγα πάντα αξίζει τον κόπο. Μην παραλείψετε.

 

• Μ37

 Το ανοιχτό σμήνος Μ37 είναι το πλουσιότερο από τα τρία που βρίσκονται στην ίδια περιοχή του Ηνίοχου. Η απόστασή του από τη Γη δεν είναι απόλυτα γνωστή, καθώς υπάρχουν διάφορες προτάσεις, όπως 3.600 ε.φ., 4.400 ε.φ., 4.100 ε.φ. ή 4.700 ε.φ. Με βάση την έκταση που καλύπτει στον ουρανό, δηλ. περίπου 24' (arc min) υπολογίζεται ότι η πραγματική του έκταση θα είναι 20-25 ε.φ.

Είναι το πρώτο από τα τρία που θα συναντήσουμε, αρχίζοντας από το κάτω (ανατολικό) μέρος του αστερισμού. Ο εντοπισμός του δεν είναι δύσκολος, Βρίσκεται λίγο έξω από την ευθεία που ενώνει τον θ-Aur με τον γ-Tau, περίπου στη μέση, μάλλον λίγο πιο προς τον θ-Ηνιόχου.0 

 

 

 

Τα δύο σμήνη όπως φαίνονται μέσα από κυάλια 70mm ή 80mm

 

 

• Μ36

Σε ίση απόσταση από τη γραμμή που ενώνει τον θAur με τον γTau, αλλά από την αντίθετη πλευρά, βρίσκεται το ανοικτό σμήνος Μ36. Είναι μάλλον φτωχότερο σε αστέρια από τα άλλα δύο γειτονικά του. Η απόστασή του από εμάς έχει υπολογιστεί στα 4.100 ε.φ. Οπτικά καλύπτει επιφάνεια 12' (arc min), οπότε η πραγματική του επιφάνεια έχει υπολογιστεί στα 14 ε.φ.

Το σμήνος αυτό δεν βρίσκεται πάνω στην ίδια ευθεία με τα άλλα δύο, αλλά λίγο δεξιότερα (νοτιότερα). Όμως αν το οπτικό μας όργανο (κιάλια, μικρό τηλεσκόπιο) έχει μεγάλο εύρος πεδίου, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα χρειαστεί να το μετακινήσουμε προς τα δεξιά. Με την κίνηση απλώς προς τα πάνω, μάλλον θα μπει το Μ36 στο πεδίο θέασής μας. Για την ακρίβεια ίσως δεν χρειαστεί να μετακινήσουμε καν τα κιάλια μας, αλλά κι αν χρειαστεί, τότε η κίνηση προς τα πάνω πρέπει να είναι σχεδόν ανεπαίσθητη.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• Μ38

  

Το Μ38 είναι το τελευταίο σμήνος της σειράς, αρχίζοντας από κάτω. Βρίσκεται σε απόσταση 4.200 ε.φ. από τη Γη. Σε μικρή μεγέθυνση δεν αναλύεται σε αστέρες που το αποτελούν. Θα γίνουν ίσως αντιληπτές δύο σειρές αστεριών που διασταυρώνονται μεταξύ τους. Με μεγαλύτερη μεγέθυνση θα αρχίσουν να διαχωρίζονται τα αστέρια που το αποτελούν. Η ηλικία του σμήνους υπολογίζεται στα περίπου 220 εκατομμύρια χρόνια.

Στον ουρανό καταλαμβάνει έκταση 21' (arc min) κάτι που οδηγεί στον υπολογισμό της πραγματικής του έκτασης στα περίπου 25 ε.φ..

 

 

 

 

 

 

• NGC1664

Πρόκειται για ένα απαιτητικό αντικείμενο, για το οποίο μάλλον δεν θα αρκέσουν κιάλια, αλλά έστω ένα μικρό τηλεσκόπιο. Με κιάλια ίσως καταφέρεί κανείς να το εντοπίσει, αλλά απλά σαν ένα μικρό, αμυδρό, νεφελώδες μόρφωμα, χωρίς να ξεχωρίζει κάποια δομή.

Με μεγέθυνση 60x - 100x και μεγαλύτερη φαίνεται ένα όμορφο ανοικτό σμήνος του οποίου το σχήμα θυμίζει έντονα έναν χαρταετό με την ουρά του να αναμίζει πίσω του, εξ' ου και το προσωνύμιο του σμήνους "ο χαρταετός".

Βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3.900 ε.φ. από τη Γη, ενώ καταλαμβάνει χώρο 18' της μοίρας στον νυχτερινό ουρανό. .

 

 

 

 

 

• NGC1931

• IC417

Είναι ένα ανοικτό σμήνος που περιβάλλεται από νεφέλωμα. Είναι μάλλον αδύνατο να το δει κανείς με κιάλια ή μικρό τηλεσκόπιο και μάλλον ένα φίλτρο narrowband θα αναδείκνυε καλύτερα την μορφή του. Φαίνεται να κάνει μια έναν "κόλπο" προς την πλευρά του NGC1931. Σίγουρα χρειάζεται μεγέθυνση 50x-60x. 

Βρίσκεται σε απόσταση 7.500 ε.φ. περίπου και καλύπτει έκταση περίπου 12' x 12'.

 

 

Σημείωση: Η μεγέθυνση μας δίνεται είτε από τον κατασκευαστή (π.χ. κιάλια 10x50, 15x70, 20x80 δίνουν αντίστοιχα μεγεθύνσεις 10x, 15x, 20x), είτε (για τηλεσκόπια) από την διαίρεση του εστιακού μήκους του τηλεσκοπίου με το εστιακό μήκος του προσοφθαλμίου. Για παράδειγμα ένα τηλεσκόπιο με εστιακό μήκος 1200mm δίνει με ένα προσοφθάλμιο 25mm μεγέθυνση 1200 / 25 = 48x, ενώ ένα άλλο με εστιακό μήκος 1500mm θα έδινε με το ίδιο προσοφθάλμιο 60x.

 

 

 

ΠΗΓΕΣ

1) Στ. Πλακίδου, "Η μυθολογία η ονοματολογία και τα αξιοπαρατήρητα

                             των αστερισμών" Εκδ. Σύλ. προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων

2) Τα άστρα και οι μύθοι τους - Εισαγωγή στην ουρανογραφία (Μ.Δανέζης - Στρ.Θεοδοσίου)

3) Seds, The Messier Catalog: https://messier.seds.org/m/m037.html

4) https://en.wikipedia.org/wiki/Messier_38

5) https://messier.seds.org/m/m038.html

6) https://messier.seds.org/m/m036.html

7) https://en.wikipedia.org/wiki/NGC_1664

8) https://en.wikipedia.org/wiki/NGC_1931

9) https://observing.skyhound.com/archives/jan/NGC_1931.html

10) https://it.wikipedia.org/wiki/IC_417M38.jpg (7,2 MB)